2017 wordt het jaar van de waarheid voor onze planeet. Nadat het afgelopen jaar de boeken in is gegaan als de warmste ooit gemeten, met de grootste stijging in kooldioxide niveaus, en de snelste afname in biodiversiteit, dringt de tijd voor de Aarde. Het onlangs gesloten klimaatakkoord van Parijs biedt voldoende handvatten voor duurzame actie, maar Trump en zijn team van klimaatsceptici kunnen roet in het eten gaan gooien. Toch lijkt er een toenemende veranderingsbereidheid van burgers wereldwijd. Ik verwacht dat zij het komend jaar de druk zullen opvoeren op overheden en bedrijven om met concrete plannen te komen op het gebied van vervuiling, water- en energiebesparing, consumptie, en vervoer. Bij de Tweede Kamer verkiezingen in maart kan dit al direct resultaat opleveren. Maar uiteindelijk wordt het succes van allerlei duurzame plannen bepaald door U en mij. Zijn wij bereid om ons gedrag aan te passen? Denk eens aan de goede voornemens die U heeft gemaakt voor 2017. Alle goede bedoelingen ten spijt slagen maar weinig mensen erin hun intentie om te stoppen met roken of minder vlees te eten om te zetten in een duurzame gedragsverandering. Dat heeft alles te maken met hoe ons brein werkt. Eén belangrijk obstakel zijn onze gewoontes. Om niet al te veel cognitieve energie te verbruiken, doen we veel dingen op de automatische piloot. Als we eenmaal gewend zijn met de auto naar ons werk te reizen dan besteden we geen aandacht meer aan aantrekkelijke alternatieven zoals fiets of OV. Pas als er een nieuwe situatie ontstaat – bijvoorbeeld ander werk of een verhuizing – is gedragsverandering kansrijk. Een tweede obstakel is onze onstuimige behoefte om het gedrag van anderen te kopiëren. Als we mensen informatie geven over het gemiddelde energieverbruik van de huizen in hun straat dan blijkt men zich moeiteloos aan die norm aan te passen. Gaat het gemiddelde verbruik omhoog dan volgt men gestaag. Een derde obstakel is dat we de milieuproblemen niet zelf met onze eigen zintuigen ervaren. We weten het wel, maar we voelen het niet! Ons gras is groen, de bomen bloeien, en er komt drinkbaar water uit onze kraan. Slimme interventies kunnen ingezet worden om onze zintuigen te prikkelen. Uit Brits onderzoek blijkt dat pas toen huiseigenaren op een thermische foto zagen hoeveel warmte er uit hun huis “weglekte” ze energiebesparende maatregelen gingen nemen. Onze vleesbehoefte neemt af als vlees eten gekoppeld wordt aan de emotie walging. Uit ons recent onderzoek blijkt dat vleeseters het meest worden geraakt door de boodschap dat er ziektekiemen in vlees zitten, waardoor de kans op voedselvergiftiging toeneemt. Deze “in your face” boodschap is effectiever dan informatie over de milieubelasting van vlees of de eventuele gezondheidseffecten op de lange termijn (bijvoorbeeld darmkanker). Een vierde obstakel is dat mensen niet willen veranderen als het duurzame alternatief hun status verlaagt. Bij onderzoek van mijn VU-collega Josh Tybur moesten mensen kiezen tussen de aanschaf van twee typen auto’s, een duurzame en een niet-duurzame versie. Hun statusbehoefte werd geprikkeld door zich voor te stellen dat ze gingen daten met een aantrekkelijke persoon. Om indruk te maken op het andere geslacht kozen ze vaker voor de groene auto, maar alleen als die duurder was in aanschaf. De les: Groen gedrag moet statusverhogend zijn, anders doen mensen het niet. Een vijfde obstakel ten slotte is dat mensen wel iets overhebben voor het milieu, maar het moet wel onmiddellijk voordeel opleveren. Als je mensen vraagt of ze 10 euro nu willen hebben of 15 euro over 1 week dan prefereren de meeste mensen het eerste. Hoe krijg je mensen toch zover om minder impulsief te handelen? Dat hebben we onderzocht door mensen – via foto’s of een wandeling -- bloot te stellen aan een drukke, stedelijke omgeving of een rustige, natuurlijke omgeving. Daarna moesten ze kiezen tussen een beloning nu of een grotere beloning in de toekomst. In de groene omgeving kozen de mensen vaker voor de toekomstige beloning -- en handelden ze minder impulsief – dan in de stadsomgeving. Nu de meerderheid van de wereldbevolking, voor het eerst in de geschiedenis, in de stad leeft is natuurbehoud misschien wel het belangrijkste goede voornemen voor 2017.