Stel je bent op een feestje en een gast steekt ongevraagd een sigaret op en blaast de rook in je gezicht. Wat een asociale vent, denk je, en zegt er waarschijnlijk iets van. Even later raak je in gesprek met een jong stel dat heeft besloten hun kind niet te laten inenten omdat ze bang zijn voor bijwerkingen. Hun zoontje blijkt op dezelfde crêche te zitten als jouw kinderen. Zeg je er iets van? De afgelopen weken was er in de media weer veel discussie over de vaccinatieprogramma’s in Nederland. Uit nieuwe gegevens is gebleken dat het percentage ingeënte kinderen is gedaald, niet alleen in de buitengebieden van Nederland, maar ook in de Randstad. Dit is alarmerend nieuws. Vaccinatieprogramma’s hebben er namelijk voor gezorgd dat een aantal ernstige besmettelijke ziektes zoals polio, mazelen, de bof en rode hond in Nederland vrijwel niet meer voorkomen. Toen ik op de lagere school zat, zo’n 40 jaar geleden, had ik nog een klasgenootje die polio had gehad en daardoor verlamd was aan beide benen. Die situatie komt gelukkig bijna niet meer voor. Maar dat kan snel veranderen op het moment dat het publiek, vanwege religieuze of drogredenen, zich niet meer laten inenten.

Waarom is het toch zo lastig om iedereen ingeënt te krijgen? Wat zelden wordt onderkend is dat vaccineren een klassiek sociaal dilemma is, waarbij het algemeen belang in strijd is met het eigenbelang. De bioloog Garret Hardin beschreef in het verhaal van de Tragedie van de Meent (Tragedy of the Commons) hoe een groep herders hun vee liet grazen op gemeenschappelijke weidegronden. Op een bepaald moment beseft iedere herder dat het voordelig is voor hemzelf om wat extra koeien te laten grazen. Maar als iedere herder dat doet raakt de Meent overbegraasd en is uiteindelijk iedereen slechter af. Zo is het helaas ook met vaccinatieprogramma’s. Het is voor iedereen het beste als elk kind dat op een crèche of school zit, ingeënt is tegen besmettelijke ziektes. Als dan een nieuw, besmet kind de klas binnenkomt, kan die niemand aansteken. Toch is er ook een tegenstrijdig familiebelang. Vaccinaties kunnen namelijk bijwerkingen hebben -- 1 op de 10 a 20 kinderen wordt er ziek van -- en heel soms zijn die bijwerkingen ernstig. Om U gerust te stellen: Het verhaal dat vaccinaties tot een verhoogde kans op autisme leiden is een mythe. De beste uitkomst voor ouders en kind is daarom om hun kind niet in te enten in de hoop dat de meeste kinderen waar ze mee in aanraking komt dat wel zijn. De situatie waarin de meeste mensen een vaccinatie hebben heet groepsimmuniteit, en wordt volgens experts pas bereikt als 90% van de populatie ingeënt is. Zo niet dan kan er een epidemie uitbreken. Bijvoorbeeld, enkele jaren geleden was er een mazelen epidemie in Nederlandse gemeenten van reformatorische gezindte waar mensen hun kinderen vanwege religieuze redenen niet lieten inenten. Er werden 182 kinderen opgenomen in het ziekenhuis waarvan er één overleed. De besmetting bleef beperkt omdat mensen uit deze gemeenschap zich nauwelijks mengden met groepen waar wel veel kinderen gevaccineerd waren. In Nigeria was er enkele jaren geleden een epidemie van polio omdat invloedrijke imams hadden beweerd dat de vaccinatie stoffen bevatten die onvruchtbaarheid en HIV veroorzaakten. Ze zagen vaccinatieprogramma’s als een Westerse samenzwering.

Hoe zien effectieve vaccinatieprogramma’s er nu uit? De sociale dilemma theorie suggereert dat informatie averechts werkt. Als je namelijk lijsten publiceert van percentages gevaccineerden per creche of school zouden ouders wel eens rationeel kunnen handelen en hun kind niet laten inenten als blijkt dat de groepsimmuniteit (90%) bereikt is. Veel beter is het om sociale normen te beïnvloeden waarin niet vaccineren, net als roken of pesten, als een moreel verwerpelijke keuze wordt gezien. Nog beter is het om kinderen die geen bewijs hebben van inenting te weigeren op scholen, net als in de VS gebeurt. Helaas leven we in een tijd waarin het publiek steeds meer twijfelt aan wetenschap, of het nu gaat om vaccinaties of klimaatverandering. Als het publiek zich verder kant tegen de wetenschap dan kunnen de gevolgen voor de volksgezondheid catastrofaal zijn. Wetenschappelijke kennis is niet zo maar een mening!