Opiniestuk in de Telegraaf (7 juli, 2023)

Statusangst funest voor kinderwens

OPINIE Mark van Vugt, professor Psychologie

Waarom krijgen vrouwen in welvarende landen als Nederland steeds minder kinderen en waarom is dat een probleem? Met een team gedragswetenschappers uit Europa en Azië boog Mark van Vugt zich over deze kwestie en vond een antwoord. „Het is terug te voeren op statusangst.”

Je kunt je natuurlijk afvragen of het wenselijk is dat er meer kinderen op deze aarde worden gezet. Maar volgens een recent rapport kunnen we ons huidige welvaartspeil in Nederland en Europa niet handhaven als we de beroepsbevolking niet aanvullen en de vergrijzing tegengaan. Het schrikbeeld is Singapore. De vruchtbaarheidsindex in deze rijke Aziatische stadsstaat is een van de laagste ter wereld. Gemiddeld krijgt een stel één kind. Dat betekent een halvering van de bevolking in de volgende generatie.

Maar het vruchtbaarheidsprobleem speelt in alle geïndustrialiseerde landen, ook in Nederland waar een gezin gemiddeld anderhalf kind krijgt terwijl er minimaal twee kids nodig zijn om de bevolking op peil te houden. De Singaporese regering heeft jaren geleden al de noodklok geluid over deze 'vruchtbaarheidscrisis' en een aantal dingen geprobeerd – van datingsites voor hoger opgeleiden tot babybonussen van omgerekend €15.000 per kind. Tot nu toe zonder veel effect.

Natuur

De regering huurde ons onderzoeksteam in voor een frisse blik. Wij kijken door een evolutionaire lens naar de vruchtbaarheidskwestie. In de hele menselijke geschiedenis kregen jonge stellen – vrouwen zijn het vruchtbaarst tussen de 20 en 25 jaar – vanzelf kinderen omdat de natuur ervoor heeft gezorgd dat we seks lekker vinden. De introductie van de pil heeft die connectie verbroken en vrouwen meer keuzevrijheid gegeven, wat op zichzelf een positieve ontwikkeling is.

Ons onderzoek wijst uit dat koppels hun kinderwens uitstellen omdat ze onzeker zijn over de toekomst. Jonge mensen hebben namelijk niet snel het vertrouwen dat ze genoeg geld en middelen hebben om zich te settelen. Wanneer onze onderzoeksdeelnemers het vertrouwen hadden dat ze makkelijk aan een vaste baan of woning konden komen, wilden ze sneller aan kinderen beginnen.

Daarnaast wijzen we de vinger naar de invloed van sociale media, waar jonge mensen voortdurend hun successen en hoogtepunten delen. Dat kan leiden tot sociale druk en angst om dingen te missen. Ook komen jonge mensen via sociale media met zoveel interessante (maar onbereikbare) partners in aanraking, dat ze eigenlijk permanent ontevreden zijn over hun eigen relatie.

Familie

Ten slotte telt ook nog het ontbreken van de steun van familieleden bij de opvoeding als factor mee. Op Urk zijn hechte familierelaties en heeft een gemiddeld gezin drie kinderen. Paradoxaal is dat hoe veiliger en welvarender een samenleving is, des te langer wordt de kinderwens uitgesteld. Vrouwen krijgen bijvoorbeeld eerder kinderen in hele arme of gevaarlijke gebieden, zoals in de sloppenwijken van Afrika of Zuid-Amerika. Want als je niet weet hoelang je te leven hebt, kun je maar beter snel je genetische toekomst veiligstellen.

Wat moeten we nou met deze wijsheden? We kunnen onze samenleving onstabieler en onveiliger maken, maar daar zit niemand op te wachten. We kunnen niets doen, maar dan kachelt onze economie straks hard achteruit vanwege de vergrijzing. Dan moeten we meer arbeidsmigranten gaan toelaten in Nederland met de kans dat de cohesie in onze samenleving afneemt en er maatschappelijke onrust ontstaat.

Prioriteit heeft het aanpakken van de woningnood en vaste banen voor jonge mensen waardoor ze meer vertrouwen hebben in de toekomst. Daarnaast kan er wellicht een SIRE-campagne gestart worden met als slogan 'Een slimme meid heeft haar zwangerschap op tijd'.

Mark van Vugt is professor Psychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam