Rutte: een sociale vlinder, maar weinig integer

 

Het Torentje is de Nederlandse pendant van het Oval Office in het Witte Huis, de Salon Doré in het Élysée: de werkplek van de president. Wat kunnen we zeggen over de personen die de machtigste werkplekken op aarde hebben? Volgens psychologen heeft Angela Merkel een perfectionistische persoonlijkheid, Marine Le Pen een onverdraagzaam karakter en is Donald Trump een extraverte narcist, zoals u in het vorige hoofdstuk hebt kunnen lezen. Deze persoonlijkheidsprofielen zijn niet verkregen via officiële psychologische tests, maar gebaseerd op informatie uit speeches, interviews, kranten en boeken - publieke informatie dus. Zijn dergelijke profielen relevant?

Wetenschappers vinden van wel. Persoonlijkheid is een belangrijke voorspeller van menselijk gedrag. Je wilt dus graag meer weten over het karakter van de persoon die aan de nucleaire knoppen zit, of die zich straks minister-president mag noemen. Er zijn genoeg aanwijzingen dat biografische informatie een betrouwbaar beeld geeft van iemands persoonlijkheid en leiderschap.

Psycholoog Dean Keith Simonton maakte in 2006 op basis van inschattingen van psychologen en biografen een ranglijst van de beste Amerikaanse presidenten en vond dat hun effectiviteit als leider goed voorspeld kon worden uit hun intellectuele uitmuntendheid wat werd gemeten uit vroeger behaalde schoolprestaties en indrukken van psychologen op basis van interviews,  observaties en hun beslissingen. Voormalig president Thomas Jefferson die de Onafahneklijkheidsvrkalring vand e VS grotendeels schreef, scoorde hoge ogen. Tijdens een diner in 1962 met een groep Nobelprijswinnaars vertelde John F. Kennedy het volgende: ‘Volgens mij is dit de meest buitengewone collectie van talent en menselijke kennis die ooit in het Witte Huis verzameld is, met de mogelijke uitzondering van wanneer Thomas Jefferson hier alleen dineerde.’ Ook Roosevelt en Clinton haalden hoge scores, de beide Bushes kwamen er niet zo goed vanaf.

Er ligt wel een ethische vraag of een profiel opgesteld mag worden op afstand, zonder directe toegang tot de persoon. Daarover is de internationale associatie van psychologen nog verdeeld. Zo stak er een storm van verontwaardiging op toen een psycholoog op basis van media-informatie beweerde dat Trump aan een narcistische persoonlijkheidsstoornis leed.

Hoe zit het met de publieke persoonlijkheid van politici in Nederland? Anders dan in de VS is er geen onderzoekstraditie op dat gebied in Nederland. Daar hebben wij, psychologen aan de Vrije Universiteit, verandering in willen brengen. In samenwerking met assessmentbureau LTP hebben we tijdens de laatste Tweede Kamer-verkiezingen in 2017 onderzoek gedaan naar de publieke persoonlijkheidsprofielen van zeven lijsttrekkers: Wilders, Rutte, Klaver, Buma, Roemer, Asscher en Pechtold. Ruim 300 Nederlanders, een representatieve steekgroep, vulden een standaard persoonlijkheidsvragenlijst in waarin ze politici beoordeelden op zes eigenschappen: integriteit, extraversie, verdraagzaamheid, nauwkeurigheid, nieuwsgierigheid en emotionele stabiliteit.

Allereerst scoorden de heren opmerkelijk laag op integriteit, vergeleken met het gemiddelde van de bevolking. Rutte scoorde slechts in het 5de percentiel (95 procent van de bevolking scoort dus hoger), terwijl Roemer als meest integer werd gezien. Dit is een opmerkelijk resultaat, omdat wij als burgers ervan uit mogen gaan dat politici het algemeen belang dienen. Kennelijk hebben politici in Nederland toch een beetje een imagoprobleem als het om eerlijkheid en rechtvaardigheid gaat. Toch zijn onze politieke leiders zelden betrokken bij grove schandalen, anders dan bijvoorbeeld hun Franse collega’s. Volgens integriteitsonderzoekers heeft dat te maken met de kleinschaligheid van de Nederlandse politiek, waar iedereen elkaar goed in de gaten houdt.

Als het gaat om extraversie, scoorden Klaver en Rutte het hoogst. Zij worden gezien als sociale vlinders. Klaver werd als meest creatief gezien, Pechtold was het meest kunstzinnig, weetgierig en perfectionistisch en Roemer kwam het meest bezorgd over. Buma en Asscher leken het meest verdraagzaam, terwijl Wilders als meest onverdraagzaam beschouwd werd. Hij scoorde juist hoog op onconventionaliteit. Het is ook aardig om te kijken naar de gelijkenis tussen de profielen. Dat van Wilders leek het minst op dat van de anderen en dat maakt het waarschijnlijk moeilijk voor hem om politieke coalities te gaan vormen, nog los van de inhoudelijke verschillen. Qua persoonlijkheid hadden Rutte en Pechtold de meeste overeenkomsten en konden het volgens bronnen ook goed met elkaar vinden. Uit eerder genoemd onderzoek onder Amerikaanse presidenten kwam naar voren dat de grootste presidenten wat extraverter en nieuwsgieriger zijn dan de gemiddelde Amerikaan, en juist minder aardig en minder bescheiden dan gemiddeld. Onze lijsttrekkers scoorden allen bijzonder laag op dat laatste kenmerk, bescheidenheid, volgens de 300 Nederlanders die we interviewden. Dus dat zit wel snor. Uiteraard gaat het hierbij om indrukken die burgers hebben van de persoonlijkheid van politici, maar uit onderzoek blijken deze redelijk goed samen te hangen met de eigen oordelen van mensen over hun persoonlijkheid.

Meer weten over de persoonlijkheid van onze politieke leiders?

 de Vries, R. E., & van Prooijen, J. W. (2019). Voters rating politicians' personality: Evaluative biases and assumed similarity on honesty-humility and openness to experience. Personality and individual differences, 144, 100-104.