Boek review DMMD

In 2019 werden naar schatting 90.000 mensen het slachtoffer van georganiseerd geweld in Afghanistan, Mexico, Jemen en Syriȅ. Tel daar nog het aantal doden bij op van de andere 36 gewapende conflicten die op dit moment ergens op aarde worden uitgevochten en het is moedeloos van te worden. Hoe valt deze agressie te rijmen met het positieve mensbeeld dat Rutger Bregman ons voorschotelt in zijn bestseller “De meeste mensen deugen” (DMD)?  De mens is volgens Bregman geȅvolueerd om vriendelijk te zijn – Homo puppy – omdat dit de meeste kans gaf op overleven en nageslacht; oftewel “survival of the friendliest.” Het vlot geschreven boek ondersteunt deze stelling met interessante anekdoten en wetenschappelijke inzichten. Waar ging het dan mis met Homo Sapiens? Bregman legt de schuld bij de landbouwrevolutie. Daarvoor leefde de mens als jager-verzamelaar in min of meer paradijselijke omstandigheden met een overvloed aan voedsel, vrijheid en ruimte.  De landbouw maakte daar een eind aan. De mens ging zich vestigen, moest hard werken om bezittingen te vergaren en nog harder werken om deze te behouden.  Met deze transitie verloor de mens zijn onschuld.  Het gevolg: diefstal, moord, oorlog en armoede. Met deze opvatting over de mens verwerpt Bregman het mensbeeld van filosoof Hobbes en omarmt hij dat van Rousseau: “De eerste persoon die, nadat hij een stuk land had ingesloten, het in zijn hoofd kreeg om te zeggen dat dit van mij was en mensen vond die eenvoudig genoeg waren om te geloven dat hij de ware oprichter van de maatschappelijke beschaving was. Welke misdaden, oorlogen, moorden, welke ellende en verschrikkingen zou het menselijk ras zijn gespaard, had iemand de moed getoond om tegen zijn medemensen te roepen: "Luister niet naar deze bedrieger.” De gedachte is aantrekkelijk: de mens is gecorrumpeerd door de moderne beschaving. Die vinden we ook in Harari’s Sapiens (2014) en Mismatch (2016) van Ronald Giphart en mijzelf. Toch valt er wel wat af te dingen op de bewijzen die Bregman daarvoor aandraagt. Allereerst deelt de mens een gemeenschappelijke voorouder met de chimpansee en de bonobo en is het aannemelijk dat ons karakter een mix is van eigenschappen van deze soorten. Net als de bonobo zijn we tolerant naar onze eigen groepsleden en net als de chimpansee zijn we argwanend en soms gewelddadig naar leden van andere groepen. Ook gaat Bregman selectief te werk in de bespreking van antropologisch onderzoek. Hij schuift het gedegen onderzoek van Pinker en Chagnon naar geweld bij jager-verzamelaars terzijde, terwijl er wetenschappelijke consensus is dat onze oerouders verre van vredelievend waren. En al helemaal niet duurzaam – ze waren simpelweg met te weinig om ecologische rampen te veroorzaken. Voorts heeft hij onvoldoende aandacht voor het neurowetenschappelijke onderzoek naar groepsvorming. Studie na studie laat zien dat mensen vrijwel automatisch iemand categoriseren als lid van de eigen groep of andere groep en daar direct consequenties aan verbinden: Eigen groepsleden worden bevoordeeld en leden van “outgroepen” worden stelselmatig gediscrimineerd. Mensen vinden het lastig om empathie te tonen voor mensen die er anders uit zien of zich anders gedragen en dat zien we terug in het brein. Tenslotte lijkt het positieve mensbeeld van het boek niet houdbaar als we kijken naar de politieke realiteit. Agressie en geweld tussen groepen kosten jaarlijks vele slachtoffers, ook in Nederland. Ook hebben burgers weinig aarzeling om een agressieve, autoritaire “eigen volk eerst” leider aan de macht te helpen als men dat nodig vindt. Als we daadwerkelijk de wereld willen veranderen moeten we deze oncomfortabele waarheden onder ogen zien -- Bregman himself is het daarmee waarschijnlijk eens: zijn intellectuele held is Bertrand Russell. De mens is van nature niet goed of slecht, dat is veel te simpel. We zijn, afhankelijk van de omstandigheden, tot veel goeds en slechts in staat.   Dat DMD de nadruk op de positieve kanten van de mens legt en aandacht vraagt voor de negatieve effecten van de moderne samenleving (oorlog, armoede, sociale ongelijkheid) is prijzenswaardig, maar vanuit wetenschappelijk oogpunt toch echt te naȉef.

Mark van Vugt, Professor in de Evolutionaire psychologie en organisatiepsychologie, Vrije Universiteit Amsterdam en Universiteit van Oxford. This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.