De aantijgingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag bij het tv-programma Studio Sport maken weer eens duidelijk dat de integratie van vrouwen in beroepen die eens door mannen werden gedomineerd niet vlekkeloos verloopt. Een neveneffect van deze integratie is dat er meer risico is op seksueel ongewenst gedrag. Dit gedrag en de reacties van vrouwen daarop kunnen mijns inziens worden verklaard – maar niet goedgepraat --  uit geëvolueerde psychologische eigenschappen die verschillen tussen mannen en vrouwen.

 

Allereerst is het goed om onderscheid te maken tussen beschuldigingen die te maken hebben met seksuele intimidatie van het voor-wat-hoort-wat-principe (“een acht voor een nacht” stelde een rechtenprofessor weleens voor aan sommige vrouwelijke studenten) en die te maken hebben met een vrouwonvriendelijke werkomgeving. De tweede soort aantijgingen zijn uiteenlopender en bevatten klachten dat er een geseksualiseerde werksfeer heerst (bijv. er worden foute grappen gemaakt en seksuele filmpjes gedeeld). Een dergelijke werkcultuur bestond waarschijnlijk al lang voordat vrouwen in deze door mannen gedomineerde beroepen terechtkwamen. Maar in het post #MeToo tijdperk zijn de schijnwerpers hier nu meer op gericht.

Een eerste verklaring uit de evolutionaire psychologie voor deze problematiek is dat mannen en vrouwen verschillende opvattingen hebben over seks. Mannen hebben gemiddeld een hogere seksdrive dan vrouwen en fantaseren vaker over seks met veel verschillende partners. Dat is evolutionair gezien nuttig omdat het voor hun de kansen op nageslacht flink kan vergroten (vrouwen moeten wat kieskeuriger in hun seksuele relaties vanwege de kosten van de zwangerschap en de voeding van het jonge kind). Het gevolg is dat mannen lijden aan seksuele over-perceptie: Mannen interpreteren vriendelijk gedrag van een vrouwelijke collega eerder als seksuele interesse dan dat vrouwen dat bij een mannelijke collega doen. Dat is in diverse onderzoeken in diverse culturen aangetoond. Gegeven dit verschil is het logisch dat er meer voorbeelden van seksuele intimidatie zijn naarmate er meer vrouwen in traditionele mannenberoepen terechtkomen.

Een tweede verklaring is dat mannen en vrouwen het dikwijls oneens zijn over wat op de werkvloer seksueel ongewenst gedrag is. Mannen en vrouwen zijn het zeker eens over de meest ernstige vormen, maar over lichte vormen zoals het aanraken van een collega of het uitnodigen voor een drankje. Daarin verschillen ze nogal eens van mening.  Dus: als een vrouwelijke collega zegt dat ze vanavond geen borrel na het werk kan doen, dan denkt de man, volgende keer beter en de vrouw ziet dat dan als intimiderend als hij haar de volgende keer weer vraagt.

Een derde verklaring is dat voor mannen het hebben van een machtspositie een erotiserende werking heeft. Mannen gebruiken hun macht om seksuele privileges te verkrijgen. De connectie tussen macht en seks zit heel diep verankerd in het mannenbrein, zo blijkt uit onderzoek. Koning David, Harvey Weinstein en Ruud Lubbers – de historische voorbeelden zijn talrijk. Slechts in 1% van de gevallen van seksuele intimidatie waar een rechter aan te pas komt gaat het om situatie waarin de  vrouw de baas was en de man de ondergeschikte. Het is trouwens zeker niet zo dat vrouwelijke medewerkers de toenadering van mannelijke leidinggevenden altijd afkeuren – ze hebben soms liever zelfs de aandacht van hun mannelijke baas dan van een collega -- maar als ze er niets van moeten hebben dan is het lastig functioneren in een hiërarchische relatie.

Ten slotte is het ook nog zo dat seksuele intimidatie een bijproduct kan zijn van wat gewoon een vijandige, toxische werkomgeving is. Mannen zijn gemiddeld genomen dominanter en agressiever dan vrouwen en daarmee creëren ze ook een hardere cultuur waarbij ze collega’s kunnen pesten en uitschelden, soms met seksueel beladen woorden. Dus  wat vrouwen waarnemen als seksuele intimidate is dan eigenlijk meer een vorm van dominantie wat hoort bij het uittesten van jonge, nieuwe medewerkers.

Helaas is het droombeeld dat mannen en vrouwen op een niet-seksuele manier met elkaar omgaan in een diverse werkomgeving nog niet gerealiseerd. De vraag is ook of dat praktisch haalbaar is of zelfs nodig. Veel mensen vinden hun romantische partner nog steeds op het werk. Maar de erkenning dat seksueel ongewenst gedrag op de werkvloer een uiting is van een diepgeworteld conflict tussen de psychologie van beide seksen kan helpen om trainingen op het gebied van seksuele intimidatie-training voor mannen én vrouwen effectiever te maken.

Zie ook:

Browne, K. R. (2006). Sex, power, and dominance: The evolutionary psychology of sexual harassment. Managerial and Decision Economics, 27(2‐3), 145-158.

Buunk, A.P. (2010) Oerdriften op de werkvloer. Bert Bakker.

Van Vugt, M. (2020). Lucy, Darwin & Lady Gaga: Hoe de evolutie onze kijk op de wereld verdiept. AW Bruna.