Van Gaal is pure wetenschap -- uit Lucy, Darwin, & Lady Gaga, pp. 226

 Een van de succesvolste coaches in het Nederlandse voetbal is Louis van Gaal. In zijn coaching heeft hij zich (bewust of onbewust) laten inspireren door wetenschappelijke kennis uit de evolutionaire psychologie. Hier zijn enkele strategieën die hij toepast om een succesvol team te bouwen, die afkomstig lijken te zijn uit een introductiecursus evolutionaire psychologie.

Het beste team wint, niet de beste individuen.

Van Gaal hamert er altijd op bij zijn spelers: we hebben misschien niet de beste spelers, maar wel een van de beste teams. De successen die hij had met Ajax in de Champions League en Oranje bij het WK van 2014 tonen aan dat hij een goede teambuilder is. Dat teams met het meeste talent niet altijd winnen wordt het ‘te veel talent’-effect genoemd. Dit werd voor het eerst beschreven in een onderzoek naar het gedrag van kippen in legbatterijen. Kippenboeren wilden de productie van eieren verhogen en zetten de best producerende kippen bij elkaar. De eieropbrengst viel echter tegen, omdat de beste kippen ook de agressiefste bleken te zijn. Wat is het wetenschappelijke bewijs voor het ‘te veel talent’-effect? Onderzoek naar NBA-basketbalteams heeft laten zien dat teams met een mix van sterspelers en gemiddelde spelers beter presteerden dan teams met een groot aantal dure sterspelers. Ook in de zakenwereld gaat dit op. Elk jaar publiceert het tijdschrift Institutional Investor een ranglijst van de topanalisten. Sommige bedrijven op Wall Street hebben veel steranalisten onder contract en anderen niet zoveel. In het onderzoek werd nagegaan of teams van topanalisten betere adviezen gaven aan hun klanten over beleggingen. Het toevoegen van topperformers aan een team verhoogde de effectiviteit van het team maar tot op zekere hoogte. Als de meerderheid bestaat uit toppers dan viel de marginale waarde van het toevoegen van een extra steranalist weg. Dat was nog erger als analisten dezelfde competenties hadden binnen hetzelfde team, dan functioneerden teams met minder toppers juist beter. Hormonale verschillen zouden weleens ten grondslag kunnen liggen aan het ‘te veel talent’-fenomeen. Zo vonden psychologen dat teams die bestaan uit mensen met hoge testosteronspiegels meer conflicten hebben en daardoor slechter presteren op groepstaken dan teams met een mix van hoge en lage testosteronindividuen. Die laatste teams hebben een natuurlijkere hiërarchie van leiders en volgers die je nodig hebt om als team goed voor de dag te komen.

Verzin iets nieuws.

In de sportwereld heet dit ‘play lefty’. Het begrip verwijst naar onderzoek onder linkshandige sporters. Terwijl nog geen 10 procent van de populatie linkshandig is, zijn ze oververtegenwoordigd in professioneel boksen, ultimate fighting en in tennis (denk aan Rafael Nadal). Linksbenigheid is ook in voetbal een voordeel (denk aan creatieve voetballers als Maradona, Messi en Ziyech). Hun relatieve succes danken ze aan het feit dat tegenstanders, van wie het merendeel rechtshandig of -benig is, minder goed voorbereid zijn op hun spel. Linkszijdigheid had een voordeel in ons oerverleden omdat mensen in een-op-eengevechten niet goed op linkshandige en linksbenige tegenstanders waren ingesteld. Dit is de mogelijke verklaring dat niet iedereen wordt geboren met genen voor rechtszijdigheid, maar dat er variatie is. In de evolutionaire psychologie wordt linkshandigheid een niche-strategie genoemd, die winstgevend is zolang die in de minderheid is. Louis van Gaal blijkt dit ‘play lefty’ goed te beheersen in zijn voetbalstrategieën. Zo introduceerde hij een nieuwe spelvariant bij het WK 2014 en verraste hij de tegenstander met een list door zijn vaste doelman Cillesen te vervangen door penaltykiller Krul bij de penaltyserie in de kwartfinale tegen Costa Rica.

Bouw een sterke teamcultuur.

Die bestaat uit een verzameling gedeelde waarden, normen en regels voor hoe teamleden met elkaar omgaan. Van Gaal maakte in de voorbereiding van het succesvolle WK van 2014 in Brazilië een handvest met gedragsregels. Zo wordt afgesproken om kritiek op elkaar intern te houden en niet via de media te laten verlopen. Wie dat toch doet, vliegt eruit. Ook hechtte Van Gaal veel aan gezamenlijk rituelen zoals eten. Uit recent managementonderzoek blijkt dat teams die met elkaar lunchen betere teamprestaties leveren.

Ontwikkel je talenten.

De spelers die met Van Gaal hebben gewerkt noemen hem, bijna zonder uitzondering, als de invloedrijkste coach met wie ze ooit hebben gewerkt. Naast zijn enorme vakkennis heeft Van Gaal ook oog voor de persoon achter de voetballer, het ‘totale mens’-principe. Hij onthoudt bijvoorbeeld hun verjaardagen en de namen van hun kinderen. Ook hiervoor krijgt Van Gaal steun uit de wetenschap. Onderzoekers luisterden naar de speeches van honkballers die in de Hall of Fame waren terechtgekomen. Ze vergeleken de speeches van de absolute top met degenen daar net onder. Ze turfden wie ze allemaal bedankten in hun speech en gebruikten dit als maat voor de sociale steun. Topsporters bleken meer steun te hebben ontvangen tijdens hun carrière, van familieleden, vrienden, jeugdtrainers, zakelijke adviseurs en rolmodellen die hun inspiratie gaven. De methode-Van Gaal werkt uiteindelijk omdat deze wetenschappelijk onderbouwd is.

Meer weten over Van Gaal’s leiderschap?

Logtenberg, H. (2018). De hand van Van Gaal. Prometheus.